کاشف اسرار-*دکتر روشن بابائی همتی-یکی از مهم‌ترین عرصه‌هایی که می‌توان در جهت عملیاتی‌کردن راهبردهای مهم بر آن تکیه نمود، عرصه گردشگری در استان گیلان است.

با چنین توصیفی، استانداری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان به‌عنوان متولی مسائل مدیریت منطقه ای ، باید این موضوع را از مجرای برنامه‌ریزی‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، به‌عنوان یکی از مأموریت‌های اصلی خود در اولویت قرار دهد.

مطالعه حاضر یک طرح جامع راهبردی است که باید ضمن تأمین الزامات سازمانی و ستادی، راهبردها و سیاست‌های اجرایی لازم در خصوص ارتقاء وضعیت گردشگری درگیلان را ارائه نماید.
گیلان با دارا بودن جاذبه‌های فراوان انسان ساخت و جاذبه‌های طبیعی، بزرگ‌ترین مبدأ و مقصد گردشگری (به لحاظ ورود و خروج گردشگر) در سراسر استان می‌باشد.

این امکانات به همراه رونق بازارهای صنعتی و بازرگانی سبب شده شرایط مناسبی را برای تورهای گردشگری فراهم شود در حال حاضر گردشگرانی که از سایر شهرهای کشور و یا جهان واردگیلان می شوند.

با فقدان یک برنامه منسجم، اطلاع رسانی مناسب و زمینه و بستر مرتبط با گردشگری مواجه شده نمی توانند از کلیه پتانسیل های گردشگری موجود در استان بهره مند شوند.

گردشگری شهری:
از طرفی توسعه اقتصاد شهری و ایجاد منابع درآمد پایدار همواره از دغدغه‌های مدیران استانی است که تحقق بسیاری از انتظارات و مطالبات شهروندان و روستاییان وابسته به آن است.

در همین راستا شهرداریها به عنوان بخشی از استان قسمتی از منابع درآمدی سالانه (درصد زیادی ) را از محل «اخذ عوارض ساخت و ساز» تأمین می¬کنند اما وابستگی بیش از اندازه به عوارض ساخت و ساز و فروش تراکم و وجود نوسانات در این صنعت در زمان‌های مختلف، استان به ویژه شهرداری ها را با چالش‌هایی مواجه می‌نماید.

لذا جایگزینی منابع جدید مانند تأمین درآمد از طریق توسعه گردشگری به عنوان صنعتی اشتغال‌زا، درآمدزا و منبع درآمدی پایدار نظر مدیران شهری را به خود معطوف داشته است.
بعلاوه کاهش هویت فضایی و اجتماعی در شهرها و آلودگی محیط زیست و … تأمین نیازهای اجتماعی و فرهنگی و روانی شهروندان را به سختی میسر می‌سازد. این امر خود گسترش روحیه‌ی ناخرسندی، احساس تنهایی، تنش روانی، شهرگریزی، شهرستیزی و آسیب‌های اجتماعی را باعث می‌شود.

در این میان موضوع تأمین امکانات و تسهیلات گردش و تفریح و ساماندهی فضاهای گردشگری، به محور اصلی مدیریت شهری تبدیل شده است. به ویژه که ساخت پارکها و مراکز تفریحی هنوز نتوانسته پاسخگوی نیازهای متنوع شهروندان در زمینه گردشگری شهری و اوقات فراغت باشد.
با توجه به چنین مشکلاتی، چگونگی سامان دادن به اوقات فراغت شهروندان باید به عنوان یکی از اهداف اصلی زندگی اجتماعی و یکی از محورهای اساسی هرنوع برنامه ریزی و مدیریت اجتماعی در مقیاس ملی، منطقه ای و شهری محسوب گردد.

بدین صورت فراغت که در معنای عام خود، آن بخش از فعالیتهای انسانی را در بر می گیرد که به طور دلخواه و آزادانه و فارغ از اجبار در جهت تحقق خواستها و آرمانهای فردی و اجتماعی انجام می شود .

گردشگری بخشی مهم از گذران اوقات فراغت است که با تحرک جسمانی، جابه جایی مکانی، فعالیت ذهنی و خلاقیت همراه است و بر خلاف فراغت غیر فعال، که معمولا جنبه ایستا و انفعالی دارد(مانند تماشاکردن، گوش کردن و مطالعه)، خاصیتی پویا دارد.

در میان سلسله مراتب فضایی گذران اوقات فراغت، این پژوهش فراغت درون شهری یا گردشگری شهری را مد نظر قرار می دهد. در حقیقت منظور از گردشگری شهری یا تفرج شهری، بخشی از گذران اوقات فراغت شهروندان است که حد فاصل گذاران اوقات فراغت در خانه و خارج از شهر و آبادی می باشد. از سویی دیگر منبع مهم اقتصاد گردشگری در گیلان روستاها هستند.

گردشگری روستایی:

مطرح شدن ادبيات ترويج گردشگري روستايي بصورت وسيع ، عمري كمتر از سي سال دارد . عمر محدود فرآيند فوق در مقياس جهاني ، از يك سو و فراهم بودن بستر وسيع ” طبيعي ، انساني و … “ براي ترويج اين ايده در ايران از سوي ديگر ، مي تواند زمينه سازسرمايه گذاري” علمي ، مديريتي ، اجرايي و … “ در اين امر گردد . بر اين اساس اين شاخه از گردشگري پايدار مي تواند جريان قوي و پرطرفداري را در برنامه توسعه صنعت گردشگري ايران شكل دهد .

در استان گیلان می تواند مناظر جذاب و متنوع ، پهنه هاي طبيعي احاطه كننده پيكره روستاها ، موقعيت هاي ” كوهستاني ، جنگلي و ساحلي “ ، ” تفاوت هاي اقليمي “ ، آداب و سنن متنوع محلي نشات گرفته از تنوع فرهنگ ، در شرايطي كه در فضاي تعامل اجتماعي متعادل و تلطيف شده با اكسير “ مشاركت ” در بهره مندي از مواهب پايدار مورد بازديد گردشگران ( داخلي و خارجي ) قرار گيرند .

بیان مسئله:
در وضعیت کنونی با توجه به نبود یک رویکرد جامع و مدیریت یکپارچه در سیاست‌های کلان توسعه گردشگری در گیلان می‌توان گفت که هنوز جایگاه گردشگری شهری در نظام مدیریت شهری به درستی تعریف و تبیین نشده است.

به ویژه که نیازهای تفریحی و گردشگری شهروندان به شدت رو به گسترش است و از سوی دیگر هنوز اختیارات قانونی و عملی شهرداری در بهره گیری از فضاهای فراغتی و گردشگری بسیار محدود است؛ به گونه ای که برنامه ریزی و مدیریت گردشگاه ها و فضاهای تفریحی تابع وظایف و اختیارات سازمانهای مختفی است که معمولا مستقل از یکدیگر و گاه معارض با هم عمل می کنند.

با توجه به ملاحظات فوق، لازم است وظایف و اختیارت مدیریت شهری در زمینه پاسخگویی به نیازهای فراغتی شهروندان و سامان دادن به فعالیتهای پراکنده و بخشی مورد بازنگری قرار گیرد و قوانین و تشکیلات متناسب با نیازهای کنونی به وجود آید.

در زمینه گردشگری روستایی نیز ساختار مدونی وجود ندارد و برخی از روستاها به صورت خود جوش و با مشارکت محلی در معرفی جاذبه خود تا حدودی موفق بوده اند اما این موفقیت موقت بوده و پایدار نبوده است.

طرح جامع راهبردی گردشگری استان گیلان با رویکرد مدیریتی پس از شناخت از ظرفیتهای موجود با ابزار تحقیق به شناسایی نقاط ضعف،قوت ها،فرصتها و تهدید می پردازد و با ارائه راهبردهای توسعه به برنامه های عملیاتی کوتاه مدت میان مدت و بلند مدت اشاره می نماید.

اهداف طرح
1-شناخت وضع موجود و تنگناها، برنامه ريزي ، پيشنهادحفاظت و مديريت جاذبه ها و آثار ارزشمند طبيعي و تفرجگاهي
2-ساماندهي هسته كهن و واجد ارزش گردشگري شهری و روستایی براي بهره برداري و خدمات گردشگري
3-حفاظت و احيا ارزشهاي فرهنگي ، تاريخي ، كالبدي- فضايي ، معماري و منظرشهری و روستايي و معرفي ناحيه شهری و روستايي از سطوح محلي تا فرا ملي
4-توسعه گردشگري و بهره مندي از عوايد حاصل از جذب گردشگر (داخلي و خارجي)
5-هدايت توسعه موزون و همگن با محيط طبيعي و مصنوع ناحيه روستايي
6-ارتقا كمي و كيفي عرصه هاي زيست و توليد روستايي مرتبط با گردشگري
7-فراهم نمودن زمينه توسعه و عمران گردشگري شهری و روستايي با توجه به شرايط ، امكانات و محدوديتهاي موجود
8-تامين و توزيع عادلانه امكانات و خدمات رفاهي ، زيرساختي و روساختي گردشگري
9-ارائه راهبردهای توسعه گردشگری
10- برنامه عملیاتی کوتاه مدت،میان مدت و بلند مدت

اهداف خرد:
– بهبود و ارتقاء زیرساخت‌های گردشگری در زمینه‌های کالبدی، تأسیساتی، تجهیزاتی، اجتماعی، فرهنگی و رفاهی
– زمینه‌سازی برای ایجاد و تقویت عملکردهای جاذب گردشگری و خدمات تفریحی در حوزه‌های فاقد این فعالیت‌ها
– اطلاع‌رسانی در خصوص فرصت‌های سرمایه گذاری گردشگری
-روش شناسی و شیوه کار:
برای انجام کار مراحل مختلفی پیش بینی شده است:
مرحله اول: تبیین روش‌شناسی انجام پروژه و ارایه فرآیند و شیوه انجام کار
گزارش‌ بررسی اسناد فرادست، ادبیات نظری و جامعه هدف
مراحل دو و سه: شناخت و تحلیل وضع موجود
گزارش‌های شناخت و آسیب شناسی وضعیت موجود در ابعاد مختلف چارچوب مطالعاتی بر مبنای تحلیل قوت ها، ضعف ها فرصت ها و تهدیدها ی گردشگری
مرحله چهار: تدقیق و تدوین اهداف، راهبردها و سیاستهای توسعه گردشگری
چارچوب استراتژیک فضایی گردشگری و تفریحی و چارچوب مديريت اجرایی

مرحله 5: ارائه طرح ها و برنامه های توسعه گردشگری
تدوین برنامههای بلند مدت، میان مدت و عملیاتی اقدامات اساسی و تقسیم کار به تفکیک ماموریتها و وظایف به همراه الزامات اجرایی
همچنین جهت ارزیابی اقدامات صورت گرفته در این برنامه شاخص¬های زیر در نظر گرفته شده است:
گردشگران داخلی و خارجی (تعداد)
میزان درآمد ارزی ناشی از گردشگری (ریال)
نظارت بر کیفیت تأسیسات گردشگری (تعداد)
برگزاری رویدادهای منطقه¬ای، ملی و بین المللی (تعداد)
مجوزهای صادر شده برای فعالیتها و تأسیسات گردشگری (تعداد)
راهنمایان فعال گردشگری (تعداد)
دفاتر فعال خدمات گردشگری (تعداد)
طرحهای اجرایی توسعه گردشگری (تعداد)، اماکن اقامتی، پذیرایی و بین راهی (تعداد)
اعتبارات تخصیص داده شده در زمینه حمایت از ایجاد و تجهیزات مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی، اقامتی و پذیرایی (

سئوالاتی که می توان طرح کرد:
 نقاط قوت،ضعف وفرصتها و تهدیدهای بخش میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری گیلان کدامند؟
 کدام یک از انواع گردشگری می تواند محور توسعه در استان گیلان باشد؟
 مهمترین اولویت های سرمایه گذاری در بخش گردشگری کدامند؟
 راهبردهای کلان توسعه گردشگری در گیلان چه محورهایی را شامل می شود؟
که می توان با یک شرح خدمات جامع به انجام طرح جامع گردشگری
شرح خدمات طرح جامع راهبردی توسعه گردشگری استان گیلان

مرحله مقدماتی:فاز صفر مطالعه
تبیین روش‌شناسی انجام پروژه و ارایه فرآیند و شیوه انجام کار
گزارش‌ بررسی اسناد فرادست، ادبیات نظری و جامعه هدف
فاز اول:
مرحله اول: شناخت و تحلیل
1.مطالعات عام
1-1ویژگی های جغرافیایی
1-2. اقتصاد
1-3. اجتماعی- فرهنگی
1-4. محیط زیست
1-5. زیرساختها و حمل و نقل
1-6. بررسی ساختار تشکیلاتی، اهداف و راهبردهای توسعه استان
2. بررسی و ارزیابی بخش میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری
بررسی و ارزیابی پتانسیل های بازارهای داخلی و بین المللی موجود
بررسی و ارزیابی اهداف، راهبردها و برنامه های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موجود در سطوح ملی، منطقه ای و استانی
3. تحلیل و نتیجه گیری
3-1. تحلیل های تطبیقی بازار- محصول
3-2. تحلیل نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدها
3-3. بررسی نتایج، جمع بندی و ارایه توصیه ها
در فاز دوم می توان به تدوین اهداف و راهبرد ها پرداخت:
مرحله دوم: تدوین اهداف و راهبردها
4- تدوین اهداف و راهبردهای توسعه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
4-1. تبیین اهداف کلان توسعه استان
4-2. شناسایی راهبردهای توسعه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (کوتاه، میان مدت و بلند مدت)
4-3. ارزیابی اهداف و راهبردهای توسعه میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری در مقاطع 5، 10 و 15 ساله برحسب نواحی
4-4. انتخاب اهداف و راهبردهای ارجح بر حسب نواحی
4-5. ارزیابی و مدیریت اثرات توسعه بر حسب نواحی
مرحله سوم: طرح ها و برنامه ها
5. طرح ها و برنامه های ساختاری توسعه میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری بر حسب برش شهرستانی
5-1. برنامه توسعه منابع بر حسب نواحی
5-2. برنامه توسعه بازاریابی بر حسب نواحی
5-3. برنامه توسعه دسترسی ها بر حسب نواحی
5-4. برنامه توسعه تسهیلات و خدمات بر حسب نواحی
5-5. برنامه توسعه منابع انسانی برحسب نواحی
5-6. برنامه توسعه مدیریتی
5-7. برنامه سرمایه گذاری
یک- پروژه های زیرساختاری و حمل و نقل
دو- تعیین پروژه های خدمات زیرساختاری
سه- تعیین پروژه های تسهیلات
چهار- پیش بینی هزینه های طرح ها و پروژه ها
پنج- پیش بینی منابع مالی
6. طرح ها و برنامه های عملیاتی توسعه میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری بر حسب برش شهرستانی
7. تکنیک های اجرایی

*دارای مدرک استاندارد سازی گردشگری از کانادا
دارای مدرک مدیریت گردشگری از اتریش
عضو انجمن متخصصین گردشگری ایران

پایان پیام